Аз оғози ба даст овардани истиқлол кишвари мо, мутаассифона, гирифтори ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ гашта, дар баробари тамоми соҳаҳо илму маориф низ даҳсолаҳо қафо монд. Бо саъю талош ва ҷонбозиҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон миллати тоҷик аз парокандагӣ, давлати он аз нестшавӣ ва халқ аз ҷанги шаҳрвандӣ раҳо гардида, рушду пешрафти соҳаи маориф ва илм дар қатори дигар соҳаҳои ҳаёт таъмин гардид. Бо назардошти ин рушду такомули соҳаи маориф ва илмро ба ду марҳилаи калон метавон тақсим намуд:
– марҳилаи якум солҳои 1991-1997-ро дар бар гирифта дар соҳаи мактабу маориф чунин падидаҳои буҳронӣ, ба мисли танқисии молиявии муассисаҳои таълимӣ, ба маротиб поён рафтани сатҳи маблағгузории давлатии соҳаи маориф, кам гардидани маоши омӯзгорон, соҳаи маорифро тарк намудани қисме аз омӯзгорон ва ба муҳоҷирати меҳнатӣ рафтани онҳо, фарсудаву хароб гаштани биноҳои таълимӣ ва ғайра хос аст. Хусусан бар асари ҷанги шаҳрвандӣ дар минтақаҳои ҷангзадаи Тоҷикистон бисёр иншоотҳои таълимӣ, тарбиявӣ ва фарҳангӣ харобу нобуд гаштанд;
– марҳилаи дуюм пас аз истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ шуруъ гардида бо кӯшишҳои маорифпарваронаи Пешвои миллат мушкилоти дар марҳилаи аввал ба миён омада на танҳо бартараф карда шуд, балки маориф ва илми кишвар аз нав рушд намуда, ба натиҷаҳои назаррас ноил гардид, ки онҳоро мо дар ин мухтасар мушаххасан ва бо пайдарҳамӣ мавриди таҳлилу баррасӣ қарор хоҳем дод.
Вобаста ба афзоиши буҷети давлатӣ маблағгузории соҳаи маориф ва илм дар баробари дигар бахшҳои иҷтимоӣ мунтазам зиёд карда мешавад. Соли 2023 маблағгузории соҳаи маориф дар ҳаҷми 7 миллиарду 400 миллион сомонӣ пешбинӣ гардидааст, ки ин дар муқоиса бо соли 2001, ки маблағгузории соҳаи мазкур 13 миллион сомониро ташкил медод, 570 баробар зиёд мебошад (бе назардошти инфлятсия).
Маблағгузории соҳаи маориф ва илм дар солҳои 2001 – 2023, ки дар асоси қонунҳои буҷети давлатӣ тартиб дода шудааст (миллион сомонӣ)
| СОЛ | МАБЛАҒ | СОЛ | МАБЛАҒ | СОЛ | МАБЛАҒ |
| 2001 | 12,845 | 2009 | 1 110,208 | 2017 | 3 581,017 |
| 2002 | 15,588 | 2010 | 1 068,341 | 2018 | 3 863,064 |
| 2003 | 18,281 | 2011 | 1 363,359 | 2019 | 4 404,877 |
| 2004 | 36,574 | 2012 | 1 607,836 | 2020 | 4 533,628 |
| 2005 | 57,980 | 2013 | 2 130,836 | 2021 | 5 597,083 |
| 2006 | 77, 988 | 2014 | 2 516,965 | 2022 | 6 304,025 |
| 2007 | 506, 323 | 2015 | 2 918,639 | 2023 | 7 400,000 |
| 2008 | 691,248 | 2016 | 3 146,229 |
Дар ин замина, ҳамасола маоши кормандони соҳаи маориф баланд бардошта мешавад. Масалан, дар соли 2012 музди кори онҳо, аз ҷумла маоши кормандони муассисаҳои томактабӣ, муассисаҳои таҳсилоти умумӣ, хона-интернатҳо, барои пиронсолону кӯдакони маъюб зиёда аз 60 фоиз, соҳаи илм 30, фарҳанг ва стипендияи донишҷӯён 50 фоиз зиёд гардид. Дигар солҳо низ мунтазам маоши кормандони соҳаи маориф ва илм баланд бардошта шуда, аз ҷумла соли равон маоши омӯзгорон, стипендияи донишҷӯён ва дигар намудҳои стипендия 20 фоиз зиёд карда шуд.
Бо вуҷуди он ки таҳсилоти ибтидоӣ ва умумӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳоло ҳам норасоии ҳайати омӯзгорони касбиро ҳис мекунад, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самтҳои омода намудани омӯзгорон, таҳияи нақшаҳои таълим, таъмини риояи стандартҳои нави таълим ва ҳамчунин боло бурдани ҳавасмандӣ дар самти таҳсилоти умумӣ чораҳои зарурӣ таҳия ва татбиқ кардааст. Чораҳои андешида ба афзоиши бемайлон ва тадриҷии шумораи омӯзгорон ва баланд бардоштани маҳорати касбии онҳо дар муассисаҳои таълимии таҳсилоти умумӣ мусоидат намуд. Теъдоди умумии омӯзгорони муассисаҳои таълимии таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар тӯли солҳои 2010-2018 30,8% зиёд шуда, дар соли таҳсили 2019-2020 124593 нафарро ташкил додааст. Бо мақсади арзёбии сифати таҷрибаи омӯзгорӣ, махсусан, омӯзгорони ҷавон бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2-юми июли соли 2015, №433 “Дар бораи андоза ва тартиби пардохти иловапулӣ ба маоши омӯзгорони ҷавон, ки дар деҳот фаъолият менамоянд” ба мутахассисони ҷавон 10% иловапулӣ ба музди кор ва ба омӯзгорон қарзҳо пешбинӣ гардид.
Мижгона ХОЛИНОВА,
мудири кафедраи идоракунии давлатӣ ва ҳуқуқи иқтисодии Академия, номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ, дотсент
Фотеҳ РАСУЛОВ
дотсенти кафедраи идоракунии давлатӣ ва ҳуқуқи иқтисодии Академия,
номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ, дотсент
