Дар олами муосир раванду ҳодисаҳое ташаккул ва инкишоф меёбанд, ки сатҳи гуногуни муносибатҳои байниҳамдигариро пайдо намуда, бо ҳамдигар дар таъсири мутақобила қарор мегиранд ва ҳама раванду ҳодисаҳо ва падидаҳои олами навин хосияти мусбӣ доранд. Бархе аз онҳо, ки оқибати зиддиятҳо ва муқовимати байниҳамдигарии акторҳои гуногуни сиёсати ҷаҳонианд дар инкишофи минбаъдаи олам таъсири гуногун ва дар бештари ҳолатҳо таъсири номусоид мерасонанд. Ба ҷумлаи амалҳои муқовиматомези таҳдидҳо ва хатарҳои олам дохиланд, ки дар навъ ва ё шаклҳои гуногуну мухталиф ба вуҷуъ меоянд, ки ифротгароии динӣ ва сиёсӣ шаклҳои зуҳурёбии он аз ҷумлаи он мебошад.
Таҳқиқу таҳлили масъалаи ифротгароӣ ва масъалаҳои амнияти миллӣ фаҳмиши касро пурра мегардонад. Имконият фароҳам меоварад, ки хонанда ба фаъолияти гуруҳҳои ифротгаротӣ, раванди таъсис ва инкишофи онҳо, ақидаҳои ғоявии фаъолияти онҳо, масъалаи амнияти миллӣ дар раванди авҷ гирифтани равандҳои экстремистро дарк кунад.
Дар низоми сиёсии олам раванду ҳодисаҳое ба амал меояд, ки ҳам мазмунан ва ҳам шаклан мураккабу пурихтилоф буда, хосиятҳои гуногунро касб менамояд, Низоми нави ҷаҳонӣ, ки оқибатҳои куллии даҳсолаҳои охир аст, натавонист зиддияту мухолифат ва муқовиматҳои байни акторҳои гуногуни муносибатҳои байналмилалиро аз байн барад. Баръакс, зиддияту мухолифатҳо боз ҳам шиддат гирафтанд ва доираи васеътари иштирокчиёну муносибатҳоро васеъ гардониданд. Принсипҳо, меъёрҳо ва арзишҳои муносибатҳои байни субъектҳо халалдор гардида низоми қонуниятҳои рушд коҳиш ёфтанд. Ҳолати мазкури муносибати байни халқҳо, давлатҳо ва зиддияту муқовиматпазирии онҳо бештар таваҷҷуҳи муҳақққиқон ва коршиносони сатҳи мухталифро ба худ мекашад. Дар раванди пажӯҳиши масъалаҳои баҳсноки муносибатҳои байниҳамдигарии давлатҳо, ки асосан дар зери таъсири омилҳои дихилии инкишоф ташаккул меёбанд, масъалаи таъмини амният ва пайдо намудани роҳу воситаҳои самараноки таҳкими он арзиши муҳим пайдо менамояд. Кишварҳо ва ҳукуматҳои миллӣ мекӯшанд, ки амнияти миллии хешро ба таври беҳтар таъмин созанд, дар таъмини амнияти минтақавию умуми сайёравӣ ҷойгоҳи хоссаро пайдо кунанд ва дар сиёсати ҷаҳони мақоми дилхоҳро таҳя созанд. Чунин тарзи муносибат масъалаҳои таъмин ва таҳкими амнияти сатҳи гуногунро басо рузмарра мегардонад ва диққати пажӯҳишгаронро ба худ мекашад. Таҳқиқу таҳлили масъалаи мазкур имкон медиҳад, ки хусусиятҳои муқовиматҳо ошкор гардад. Тавсия ва пешниҳодотои мушаххас ва асоснок гардида дар бораи зарурат ва имкониятҳои таъмини амнияти миллӣ ва байналмилалӣ ба миён оянд ва мавриди амал қарор гиранд. Давлатҳо ва акторҳои дигари рақобатҳои геопалитикӣ самтҳои сиёсати дохилӣ ва хориҷиро муайян созанд.
Муҳаққиқон паҳлӯҳои мухталифи масъаларо вобаста ба хусусиятҳои замон ва макон таҳқиқ менамоянд ва онҳо ба чунин ҳадаф то андозае ноил гардидаанд. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ масъалаи таъмин ва таҳкими амнияти миллӣ кайҳост, ки диққати доноишмандонро ба худ ҷалб намудааст. Онҳо вобаста ба вазъи геопалитикии кишвар ва хусусиятҳои инкишофи давлатдории миллӣ масъаларо мавриди омӯзиш қарор медиҳанд. Зеро масъалаи таъмини амнияти давлати миллӣ ва минтақавӣ дар шароит ва замони муосир барои Тоҷикистон аҳамияти фавқулодаро касб намудааст. Ҳолати воқеии муносибатҳо набарди шадидро мемонад, ки бозингарони сатҳи мухталифро ба миён овардааст. Яке аз омилҳои асосии таҳкими амният қудрати ҳарбию стратегии кишварҳо мансуб меёбад. Омили мазкур хосияти даргузар надорад ва ҳар замон дар ҳар макон нақши марказиро соҳиб мегардад. Иқтидори бузургӣ ва ҳарбӣ сатҳи зарурии тавоноӣ ба ҳукумати миллӣ имконият медиҳад, ки раванди таъмини амнияти кишварро беҳтар ба роҳ монад. Аз ҷониби дигар, неруҳои эҳтимолии таҷовузгар аз қудрат ва тавоноии кишварҳои рақиб меҳаросанд ва ба таври рӯйирост ба амнияти он таҳдид карда наметавонанд. Умуман таҳдидҳо ва сатҳи мухталифи хатарҳо ва инкишофи мутаносиби давлатҳои миллӣ ва акторҳои дигари сиёсати ҷаҳонӣ сершуморанд ва эҳтимолияти онҳо беш аз пеш хосияти воқеи пайдо менамояд. Аз ин хотир, инсонияти мутамаддин пайваста роҳу воситаҳои аз онҳо халосӣ ёфтанро ҷустуҷӯ менамояд. Яке аз чунин иқдомҳо омӯзиши пайваста ва амиқи паҳлӯҳои гуногуни масъала аст.
Ҳамин тариқ, низоми таъмини амнияти миллӣ бояд хусусиятҳои пешбининамоӣ, қобилияти амалинамоии чораҳо барои бартараф намудани таҳдидҳоро дошта бошад. Ба замми ин, амнияти миллӣ бо низоми глобалӣ ва минтақавӣ, бо низоми амнияти мамлакатҳои дигар алоқаманд бошанд. Тарзи методологии таҳияи доктаринаи амнияти миллӣ силсила чорабиниҳоро мавриди назар қарор медиҳад, аз ҷумла масъалаҳои зерин пайдо менамоянд: фаҳми амиқи манфиати миллӣ, муайяннамоии сатҳи зарурии ҳифзи манфиати миллӣ, дараҷаи таҳдидҳои воқеӣ ва афзалиятнок ба манфиатҳо, ташаккули сиёсати бартарафнамоии таҳдидҳо, яъне сиёсати танзими самаранокии амнияти миллӣ.
**ДАБИРҶОНИ М.,**
**муовини декан оид ба таълими**
**факултети идоракунии давлатии Академия**
